Van 12 tot 14 maart stond onze volgende transnational meeting in Dublin op de agenda. Het programma zag er veelbelovend uit. De Ieren hadden ons zoveel te tonen dat er binnen het budget een dag extra uitgetrokken werd – en voor wie ook wat Ierse natuur wilde opsnuiven, werd daar nóg een dag aangeplakt om te wandelen in de Wicklow Mountains. Het was duidelijk dat de Ieren het programma op een geheel eigen manier zouden invullen, met een mengeling van kunstperformances, workshops, debatten, en inspiratie uit hun folkloretraditie en hun vurige manier van campagnevoeren. We zouden ontdekken wat zo kenmerkend was voor de Ierse aanpak en hoe ze die eigenheid zouden kunnen inzetten voor klimaatadaptatie. Axis Ballymun was de plek waar het meeste van het programma zou doorgaan. De wijk Ballymun is een vrij geïsoleerde wijk net buiten Dublin waar in de jaren 1960 sociale woonblokken opgetrokken werden. Ballymun groeide uit tot een gemeenschap met veel armoede, werkloosheid, druggebruik … In 1990 werd Axis opgericht om er als cultureel huis een verbindende, verbeeldende en educatieve rol te spelen.

Corona

Als deelnemers aan een project over klimaatadaptatie willen we allemaal proberen op een zo duurzame manier te reizen. Duurzaam reizen betekent dat je langer onderweg bent en als gevolg daarvan kiezen mensen er wel eens voor om ook langer ter plaatse te blijven. Een langere, vaak duurdere oversteek, staat niet altijd in verhouding met het korte verblijf dat je nodig hebt om die ene conferentie te volgen, die ene lezing te geven, die ene vergadering te houden. En zo kozen wij er ook voor om vroeger af te reizen en enkele dagen in Ierland door te brengen voor de meeting zou starten. Onze afreis viel samen met de groeiende verontrusting over de coronacrisis in Italië en eens ter plaatse in Ierland bleek al snel dat de ook andere landen hun voorzorgen begonnen te nemen, ook Ierland. Het ene na het andere programma-onderdeel van de transnational meeting viel in het water. Onze Zweedse partners hadden er vooraf al voor gekozen om niet te reizen. Hun inschatting van de crisis bleek achteraf gezien heel realistisch te zijn. De dag waarop onze meeting zou starten, kondigde de Ierse regering de strenge coronamaatregelen af, en ‘s avonds volgde België. De deuren van Axis sloten voor het publiek en we beslisten vervolgens om de lange namiddag en avond ten volle te gebruiken voor overleg onder de partners, uitwisseling over de stand van zaken en onze toekomstplannen. De volgende dag vertrokken enkele Schotse partners al voor dag en dauw en na een ochtendvergadering zette de rest zich aan het omboeken van boot- en treintickets. Een dag later stonden we allemaal weer thuis.

Niettemin is die ene namiddag- en avondvergadering zeer vruchtbaar gebleken. We werkten in een bevreemdende, verwarrende sfeer en ieders aandacht schoot heen en weer tussen het lopende gesprek, gedachten over hoe we thuis zouden geraken en hoe de situatie thuis zou zijn, de voortdurende stroom aan nieuwsberichten over het virus, besmettingen, doden en op de achtergrond het besef dat als de dreiging acuut genoeg is, we met zijn allen plots wel radicale keuzes kunnen maken. Binnen die wervelwind aan gedachtestromen vonden we vreemd genoeg een goeie focus om heldere conclusies en nieuwe ideeën binnen het project te formuleren. We kregen o.a. korte toelichtingen over de werking van Axis, over de inspanningen en uitdagingen voor Codema en Dublin en een tussentijdse stand in het embedded artist project van Maeve.

Maeve Stone – intergenerationeel activisme

De Ierse kunstenares Maeve Stone is voor haar embedded artist project in klimaatactivisme gedoken en de rijkdom die in de uitwisseling tussen verschillende generaties ligt. Door de wijsheid, ervaring en expertise van de oudere generatie met het activisme van de jongere generatie te verbinden, verrijk je niet alleen de groep van klimaatactivisten, maar overstijg je ook de westerse, beperkte focus op en waardering van de economisch rendabele generatie en bouw je zo aan een meer veerkrachtige gemeenschap. Wat Maeve ook opviel in haar onderzoek, is dat de groep klimaatactivisten die ze sprak (70 tot 80 mensen) voor een groot deel uit vrouwen bestond.

Ondanks het feit dat Maeve al veel materiaal verzameld heeft, is het embedded artist project in Ierland nog maar vrij recent gestart. De kunstenaar en de organisatie waar ze ingebed is – Codema – bevonden zich nog in een eerste fase van kennismaking en opbouwen van wederzijds vertrouwen. Niettemin was Maeve zelf al aan de slag gegaan met haar eigen observaties over het thema, zonder al echt ingebed te zijn in Codema.

Embedded artist project: van open vizier naar concrete afbakening

Er is niet één formule om een kunstenaar in te bedden in een niet-culturele organisatie om rond een maatschappelijke uitdaging te werken. Er is de ambitieuze cocktail van de uitdaging die op tafel ligt, de verwachtingen van de organisatie waar de kunstenaar ingebed is, de eigen verlangens van de kunstenaar om een waardevolle bijdrage te kunnen leveren, de focus op ‘mee denken’ en ‘bijdragen’ (en niet op een artistiek resultaat) die we zo lang mogelijk willen vasthouden, de artistieke achtergrond van de kunstenaar …

Wie waar het meeste aandacht aan besteedt, zorgt voor telkens een andere aanpak. Er zijn veel verschillen tussen de vier embedded artist projects, maar er tekenen zich ook parallelle lijnen af.

Van bij aanvang vonden we het belangrijk om het proces zo open mogelijk te houden: de aandacht weg te sturen van een eindresultaat en al zeker van een artistiek product, de kunstenaar ruimte te geven om te observeren, iets van dichterbij te bekijken en vervolgens weer uit te zoomen. De vrijheid om te onderzoeken, is zeer belangrijk. Maar dit deel van het proces kan niet eindeloos duren, of iedereen krijgt het gevoel in het ijle te werken. Het is dus ook belangrijk om op een gegeven moment concreter te worden. Want de open blik mag geen doel op zich worden, het is eerder een instrument om uit gewoontes en patronen te kunnen stappen en samen opnieuw en op andere manieren te kijken.

We zien dat er zich een gelijkaardig traject ontwikkelt in de verschillende projecten. Na een lange, filterende fase van opbouwen van vertrouwen, observeren en het proces open houden, volgt er een fase van experimenteren en herdefiniëren – telkens opnieuw – die kan kristalliseren in een meer concrete uitkomst. De open blik werkt daarbij als een bedding die de kunstenaar ook in de experimenteerfase veel vrijheid kan geven om routes uit te proberen en te verlaten wanneer ze niet vruchtbaar blijken.

Door de coronamaatregelen lopen de drie embedded artists projects vertraging op (de vierde – in Zweden – werd vorig jaar al afgerond). Dat maakt dat ook onze conclusies voorlopig zijn en we nog veel hopen bij te leren. Alles wat we onderweg verzamelen aan ervaringen en tips, zullen we bundelen in een toolkit die op het einde van het project ter beschikking gesteld wordt van iedereen die met embedded artists wil werken of zelf als ingebedde kunstenaar aan de slag wil.